جام جم آنلاین: صدای زنگ خطر را می‌شنوید؟ زنگ خطری که از میان کاغذها می‌آید؛ کاغذهایی پر شده از آمار و ارقام که در اداره سازمان ثبت احوال روی هم چیده شده است؛ آمارهایی که نشان می‌دهد فقط در سه ماهه نخست امسال 1805 کودک کمتر از 15 سال ازدواج کرده‌اند، در حالی که این رقم در 12 ماه سال گذشته کمتر از هزار بوده است.

چالش میان این دو گروه به جایی نرسید و سرانجام مشخص نشد که دقیقا کدام یک درست می‌گویند، هرچند اگر پژوهشگری می‌خواست صرفا به آمارهای سالنامه ثبت احوال مراجعه کند، مسلما با کاهش 50 درصدی موافق می‌شد.

به گزارش جام‌جم، اسفند سال گذشته یکی از اعضای انجمن حمایت از حقوق کودکان مدعی شد که آمار ازدواج کودکان ایرانی از سال 1385 تا 1389 رشدی 45 درصدی داشته است.

انتشار این آمار بلافاصله با واکنش تند سازمان ثبت احوال مواجه شد و این سازمان اعلام کرد که نه تنها آمار ازدواج کودکان در سال گذشته بیشتر نشده، بلکه در آن مدت کاهشی 50 درصدی نیز داشته است.

مدافعان حقوق کودک نیز به آمارهایشان که ظاهرا از منابع غیررسمی بود، شک نداشتند و بر آنها تاکید می‌کردند، اما به هر حال مقایسه آمارهای جدید منتشر شده در امسال و سال گذشته نشان می‌دهد ازدواج زیر 15 ساله‌ها در حال افزایش است.

هر چند در 12 ماه سال 1388 تعداد این ازدواج‌ها در کل کشور 1149 بود که در سال 1389 به 1452 رسید و در سال 1390 با کاهشی قابل توجه، 743 مورد اعلام شد، اما تنها در سه ماهه نخست امسال تعداد ازدواج‌های زیر 15 ساله‌ها به‌رقم 2000 نزدیک شد و اگر وضعیت آماری این سه ماه را به کل سال تعمیم بدهیم، احتمالا امسال شمار ازدواج‌های زیر 15 سال به بیش از 7000 نفر خواهد رسید که چنین رقمی تقریبا در یک دهه گذشته بی‌سابقه بوده است.

ثبت، آخرین حلقه زنجیر است

شمار کودکان زیر 15 سالی که در سه ماهه نخست امسال ازدواج کرده‌اند فقط در سایت سازمان ثبت احوال منتشر نشده است بلکه روز گذشته، رسما از سوی علی‌اکبر محزون، مدیرکل آمار، اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال نیز اعلام شد.

وی به ایسنا گفت، همه این ازدواج‌ها با مجوز دادگاه به ثبت می‌رسد و حتی ازدواج کودکان زیر 10 سال نیز پس از اخذ تایید دادگاه ممکن است.

به گفته این مسئول، ازدواج‌های زیر 15 سال بر اساس مراحل قانونی، ابتدا باید در دفاتر ثبت ازدواج و طلاق سازمان ثبت اسناد به ثبت برسد و سپس یک نسخه از اعلامیه ازدواج به سازمان ثبت احوال فرستاده شود.

مدیرکل آمار، اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت‌احوال توضیح داد: اگر ازدواج زیر 10 سالی انجام شود، مسلما فرآیند قانونی خود را طی کرده است و سازمان ثبت احوال تنها به عنوان آخرین حلقه زنجیره‌ای که باید اعلامیه ازدواج و طلاق را به ثبت برساند، این اقدام را انجام می‌دهد.

بهروز مهاجری، قاضی دادگستری برای پاسخ به این پرسش که چگونه قانون به کودکان کمتر از 10 سال حق ازدواج می‌دهد، در حالی که آنها هنوز توانایی تمییز دادن خوب و بد ساده زندگی را از هم ندارند، ترجیح می‌دهد سیر تحول قوانین مربوط به ازدواج را در کشور تشریح کند.

آن طور که مهاجری توضیح می‌دهد، بر اساس ماده 1041 قانون مدنی مصوب سال 1313، ازدواج دخترهای کمتر از 15 سال و پسر‌های کمتر از 18 سال ممنوع بود، مگر در شرایط استثنا که از طرف مدعی‌العموم پیشنهاد می‌شد. اما این استثنا برای دختران کمتر از 13 سال و پسران کمتر از 15 سال صدق نمی‌کرد، یعنی آنها به هیچ وجه نمی‌توانستند ازدواج کنند.

به گفته او، در سال 1361 قانون تغییر کرد و ازدواج پیش از بلوغ ممنوع شد. سن بلوغ در آن زمان برای دختر 9 سال و برای پسر 15 سال در نظر گرفته شده بود.

مهاجری با اشاره به این که آخرین قانون در این زمینه مربوط به سال 1381 است، می‌گوید: در این قانون تاکید شده است که ازدواج دخترهای کمتر از 13 سال و پسرهای کمتر از 15سال منوط به علم ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح صحیح است.

معنای قانونی که مهاجری به آن اشاره می‌کند این است که قانونگذاران دست والدین را باز گذاشته‌اند تا کودکانی را که هنوز حتی به سن قانونی ازدواج نرسیده‌اند، به عقد هم در آورند که البته باید پیش از آن اجازه دادگاه را نیز کسب کنند.

این نوع ازدواج‌ها به گفته او معمولا به دلیل فقر مادی نیست، بلکه در استان‌هایی رخ می‌دهد که بشدت به سنت‌ها و آداب و رسوم قومی معتقدند و به همین دلیل ترجیح می‌دهند خودشان برای آینده فرزندانشان از بدو تولد تصمیم بگیرند.

از دیدگاه این حقوقدان، قانون سال 1313 از قانون فعلی برای تعیین دقیق سن ازدواج منطقی‌تر است، چرا که در شرایط کنونی حتی اطفال پنج ساله نیز ممکن است بسته به صلاحدید دادگاه و والدینشان متاهل شوند و این در حالی است که کودکان، درک چندانی از زندگی مشترک و مهارت‌های لازم برای آن ندارند و در بزرگسالی از این‌که حق انتخاب همسرشان را نداشته‌اند، احساس نارضایتی خواهند کرد و مهم‌تر از همه این که ازدواج در سنین پایین به آسیب‌های جسمی و روحی جبران‌ناپذیری در کودکان منجر می‌شود.

مریم یوشی زاده - گروه جامعه